HET VERHAAL ACHTER BOKBIEREN

In Nederland is geen echte biercultuur te vinden, wel is er een echte Bokbiercultuur! Er zijn namelijk maar weinig landen waar zoveel bokbier gebrouwen en gedronken wordt als ons eigen kleine kikkerlandje. Iedere Nederlandse bierdrinker zal er dan ooit ook wel minimaal één hebben geproefd, of dat nou in de lente of in de herfst was. Nog steeds worden er jaarlijks bokbierdagen gehouden (al waren dat er in het verleden nóg meer). Vrijwel iedereen weet dus van het bestaan af, maar weet je er ook iets meer over dan dat het een seizoensbier is? Bij de meesten zal het antwoord ‘nee’ zijn. Om ervoor te zorgen dat jij een volgende keer met allerlei bokbier-kennis kunt strooien zijn hier alle bokbierfeitjes opgesomd!

Bokbier heeft eigenlijk twee verhalen. Eén reëel, maar redelijk saai verhaal, en één minder geloofwaardig, maar des te leuker fabeltje. Het meer waarschijnlijke verhaal gaat terug naar Duitsland in de 16e eeuw. In de middeleeuwen was de Duitse stad Einbeck een beroemde bierstad, de bieren uit die stad waren over het hele land populair. Ook bij de hertogen uit Beieren. Het probleem was alleen dat Einbeck in Nedersaksen ligt en dat er daardoor nogal wat accijns verrekend werden als het bier verscheept moet worden, zelfs in de middeleeuwen al. De Hertog Willem V besloot daarom een eigen brouwerij te openenen om het bier uit Einbeck na te maken. In 1591 opende het Hofbräuhaus in München, maar het lukte de brouwers maar niet om het bier te kopiëren. Een aantal jaar later werd er dan ook geen bier uit Einbeck gehaald, maar een brouwer, genaamd Elias Pilcher. Hij zorgde ervoor dat in het begin van de 17e eeuw ‘Einbecker Bier’ werd gebrouwen.

Doordat er in Beieren vanaf dat moment ook echt Einbecker Bier gedronken kon worden, werd er bijna direct een naamswijziging doorgevoerd. De verschillen tussen het Beierse en het Nedersaksische dialect zijn namelijk heel groot. ‘Einbecker Bier’ werd dan ook al snel ‘Ainpökisch Bier’. Om het nog makkelijker te maken veranderde dat weer in ‘Ainpöck’ en om het nog allemaal wat makkelijker te maken veranderde dat weer in ‘Ein Bock’. 

Van origine wordt het daarom ook in Nederland als Bockbier geschreven, maar compleet in lijn met alle naamsveranderingen die er zijn doorgemaakt wordt er bij ons ook Bokbier gebruikt. Er zit dan ook geen verschil tussen bock- en bokbier (op die ‘c’ na) en allebei de termen worden helemaal goedgekeurd.

Het echte verhaal is dus dat de naam een samentrekking is van bier uit het Noorden, maar gebrouwen en gedronken in het Zuiden van Duitsland. Het meer interessante verhaal grijpt terug naar de Germaanse mythologie. Daar hebben ze namelijk de god Donar (bij superhelden-fans beter bekend als Thor). Donar wordt vaak afgebeeld als half mens, half bok (niet bij de superhelden-fans) en hij rijdt op zijn bokkenwagen langs de randen van de hemel. Hij is het symbool van vruchtbaarheid en werd zodoende vaak geëerd bij de nieuwe oogst. Aan het einde van de zomer werd zijn naam dus luidkeels gescandeerd toen de gerst- en tarweoogst plaatsvond. Die eerste oogst zorgde er ook voor dat het eerste nieuwe bier weer gebrouwen kon worden, dat gebeurde in de herfst, waardoor het bier in december klaar was. Het bier was dus gebrouwen in de herfst, combineer dat met de bokkenpootjes van Donar en tadaa: Herfst Bok.

Dat verklaart dus de naam en de herkomst van de Herfstbok, maar wanneer en waarom kwam de Lentebok dan tevoorschijn? Bij de Lentebok gaat de fabel natuurlijk niet op, al zou je nog kunnen zeggen dat het gebrouwen wordt met de laatste oogst van het seizoen. Voor een meer controleerbaar verhaal kijken we opnieuw naar het verleden van Einbeck. In diezelfde eerder genoemde middeleeuwen was het namelijk niet toegestaan om het hele jaar door te brouwen. Alleen tussen 29 september en 23 april mocht er bier gebrouwen worden. Buiten die datums was het verboden, en dat was eigenlijk maar goed ook. Bier wat buiten dat brouwseizoen werd gebrouwen werd namelijk zuur en totaal ondrinkbaar. Totdat Louis Pasteur ontdekte hoe gist werkt en hoe je de bacteriën kon uitschakelen door middel van het verhitten van het brouwsel.

Dat zorgde er dus voor dat er in de zomer geen bier werd gebrouwen, een tijd waarin je eigenlijk het meest snakt naar een lekkere alcoholische versnapering. Bij Einbeck hadden ze daar, als eerste brouwerij, iets op bedacht. Aan het einde van het brouwseizoen werd er een bier gebrouwen met meer alcohol en meer hop, daardoor bleef het langer houdbaar en was er in de zomer ook wat te drinken. Dat bier was normaal gesproken in mei klaar om gedronken te worden, daarom werd/wordt het ook wel de Meibock genoemd.

Toen de Meibock in Nederland kwam en hier steeds meer werd gebrouwen is de naam al snel veranderd in Lentebok, als meer logische tegenhanger voor de Herfstbok. Tegenwoordig is de houdbaarheid ook niet meer de reden om het bier überhaupt te brouwen, nu hebben we de herfst- en de lentebokken allebei om het begin van dat seizoen aan te kondigen. Met de frisse smaken die er in de lente-variant zitten en de donkere en zoete bieren die in de herfst uitkomen.

Zoals al eerder gezegd waren Herfstbokken eerst bieren die in december uit de vaten kwamen stromen en de naam herfstbok mee kregen omdat ze in die tijd werden gebrouwen. Tegenwoordig zie je de herfstbokken al veel eerder in de schappen staan. Eerst was er nog een afspraak tussen de grotere Nederlandse bierbrouwerijen dat herfstbokken vanaf de eerste week van oktober tot februari verkocht mochten worden. Tegenwoordig zie je, ook bij ons, de eerste bokbieren al begin september in de winkel staan.

Waar de herfstbok dus begon als viering van de nieuwe oogst om daarvan vers bier te brouwen, is dat nu verschoven naar de viering van het begin van de herfst. Zo kunnen de nieuwste herfstbokken al tijdens de val van de eerste bladeren gedronken worden. Waar de smaken van lentebokken vaak behoorlijk met elkaar overeen komen, zijn er van herfstbokken ieder jaar weer meer varianten te vinden. Zo worden er steeds meer toevoegingen gebruikt om extra smaak aan het bier te geven, zoals chocolade en tonkabonen. Veel herfstbokken worden ook op vaten gelegd, of zelfs ge-eisbockt, over dat proces kun je hier trouwens nog meer lezen.

Het is dan ook niet zo dat een bokbier aan bepaalde eisen moet voldoen. Er is bijvoorbeeld geen lijst met ingrediënten of smaakeigenschappen waar een bier aan moet voldoen om een bokbier genoemd te worden. Wanneer je een Duits, Noors, Tsjechisch, Oostenrijks, Belgisch of Nederlands bokbier naast elkaar proeft (ja, in al die landen worden bokbieren gebrouwen) zul je ook meer verschillen dan overeenkomsten proeven. Van de bokbieren uit andere landen dan Nederland zullen de Belgische het meest smaken zoals ‘onze’ bokbieren. In België brouwen ze het namelijk alleen maar voor de Nederlandse markt en niet voor België zelf.

In het begin hadden de bokbieren nog als overeenkomst dat het een bier van lage gisting was met een minimaal stamwortgehalte van 15,5° plato. Tegenwoordig is het, in ieder geval in Nederland, niet meer verplicht voor de brouwers om deze regel te volgen. Er zijn nu bokbieren van lage en van hoge gisting en met allerlei alcoholpercentages te krijgen.

Zoals je ziet zijn er nu allerlei soorten bokbieren te krijgen. Bij de herfstbokken zie je jaarlijks ook steeds meer Barrel Aged bokbieren in de winkel en Lentebokken worden steeds meer als Lentebier uitgegeven. Zo zie je dat bij de herfstbieren steeds meer andere technieken worden toegepast en in de lente worden steeds meer seizoensbieren gebrouwen die niet direct iets met het traditionele bokbier te maken hebben, maar wel ideaal zijn voor die periode. Er komen dus steeds meer smaken op de markt, zodat er voor iedere bierliefhebber wel een seizoensbier gebrouwen wordt.